Wojna Trzydziestoletnia: Konflikt Religijny I Zmagania o Hegemonię w Świętym Cesarstwie Rzymskim
Wojna trzydziestoletnia, która rozpętała się w 1618 roku i zakończyła dopiero w 1648 roku, była jednym z najbardziej krwawych i destrukcyjnych konfliktów w historii Europy. Początkowo konflikt religijny między katolikami a protestantami, szybko przerodził się w walkę o panowanie nad Świętym Cesarstwem Rzymskim, angażując w wir walki nie tylko lokalne mocarstwa, ale także potęgi europejskie takie jak Francja, Szwecja i Hiszpania.
Przyczyny wojny były złożone i splątane niczym średniowieczny gobelin. Napięcia religijne narastały od dawna, pogłębiane przez reformę protestancką Marcina Lutra w XVI wieku. Traktat Augsburski z 1555 roku przyznał książętom prawo wyboru wyznania dla swoich terytoriów, ale nie rozwiązał sporu w całości.
W 1618 roku doszło do incydentu w Pradze, znanego jako “Defenestracja Praska”. Katoliccy urzędnicy zostali wyrzuceni przez okno Zamku Praskiego przez grupę protestanckich możnowładców. Ten akt buntu stał się iskrą zapalną, która rozpaliła ogień wojny.
Faza początkowa (1618-1625)
Pierwszą fazę wojny charakteryzowały głównie walki między katolickimi siłami cesarskimi Habsburgów a czeskimi powstańcami protestanckimi. Dołączyły też inne państwa, w tym:
- Cesarstwo Austrii: Wódz Albrecht von Wallenstein dowodził armią cesarską, znana z brutalności i efektywnych taktyk.
- Królestwo Danii: Chrystian IV interweniował po stronie protestantów, chcąc zwiększyć swoje wpływy w regionie Bałtyku.
- Unię Protestantów: Książęta niemieckich terytoriów protestanckich tworzyli nieformalne porozumienie, walcząc o ochronę swoich praw religijnych.
Faza szwedzka (1630-1635)
W 1630 roku do wojny przystąpiła Szwecja pod wodzą króla Gustawa II Adolfa. Zmodernizowana armia szwedzka z artyfiką i efektywnością zdewastowała armię cesarską, odnosząc szereg spektakularnych zwycięstw.
- Bitwa pod Lützen (1632): Gustaw Adolf poległ w bitwie, ale Szwedzi utrzymali przewagę.
- Kampanie szwedzkie: Szwedzi zdobyli znaczną część Niemiec, kontrolując tereny bogate w zasoby.
Faza francuska (1635-1648)
Francja, choć katolicka, widziała szansę na osłabienie Habsburgów i przystąpiła do wojny po stronie protestantów. Kardynał Richelieu, ówczesny minister Francu, przekształcił konflikt w wojnę o hegemonię w Europie.
- Konfederacja Katolicko-Cesarska: Cesarz Ferdynand III utworzył ligę katolickich książąt niemieckich przeciwko Szwedom i Francuzom.
- Bitwa pod Rocroi (1643): Francuzi odnieśli spektakularne zwycięstwo nad Hiszpanami, osłabiając ich pozycję w Europie Zachodniej.
Pokój Westfalski (1648)
Wojna trzydziestoletnia zakończyła się serią traktatów podpisanych w 1648 roku w Westfalii.
Zasady pokoju:
| Aspekt | Warunki |
|---|---|
| Religia | Wprowadzono zasadę “cuius regio, eius religio” (kto króluje, ten ustala religię). Książęta mogli wybierać między katolicyzmem, luteranizmem a kalwinizmem. |
| Niepodległość terytorialna | Niemcy zostały podzielone na 300 niezależnych księstw i miast, co osłabiło pozycję cesarza Habsburgów. |
- Francja zdobyła znaczną część Alzacji oraz prawa do terytoriów w Niemczech.
- Szwecja uzyskała kontrolę nad Pomorzem przednim.
Konsekwencje wojny trzydziestoletniej:
- Depopulacja i zniszczenie ekonomiczne: Wojna doprowadziła do śmierci milionów ludzi i zniszczenia miast, wiosek i pól uprawnych.
- Zmiana układu sił w Europie: Upadek cesarstwa Habsburgów jako dominującej potęgi, wzrost znaczenia Francji i Szwecji.
Wojna trzydziestoletnia była tragicznym rozdziałem w historii Europy, który ukształtował jej polityczny krajobraz na kolejne stulecia.